Το μονοπάτι Αρβανίτισσα - Εγγίσα ξεκινάει από τον ισοπεδωμένο χώρο βορείως της εκκλησίας της Αρβανίτισσας. Για να πάμε στην Παναγιά την Αρβανίτισσα, οδεύουμε προς Αυγώνυμα από τις Καρυές και 400 μέτρα αφού αφήσουμε αριστερά μας την διασταύρωση της Νέας Μονής, στρίβουμε δεξιά σε τσιμεντόδρομο. Μετα από 4700 μέτρα τσιμεντένιου και χωμάτινου δρόμου συναντάμε αριστερά μας την εκκλησία. Στον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο υπάρχει καγκελόπορτα η οποία όμως είναι πάντα ξεκλείδωτη.

Το ξωκλήσι αυτό βρίσκεται δίπλα σε μία μικρή πηγή στην οποία οφείλεται η οργιώδης βλάστηση της περιφραγμένης περιοχής μαζί με άλλα βοηθητικά κτίσματα και διαμορφωμένες αναβαθμίδες. Ο χώρος της εκκλησίας είναι κλειδωμένος και τα κλειδιά του βρίσκονται στο μίνι μάρκετ της πλατείας των Καρυών. Την εορτή της Αναλήψεως (40 μέρες μετά το Πάσχα) γίνεται μεγάλο πανηγύρι από τους κτηνοτρόφους των Καρυών και προσφέρεται ζεστό γάλα και κατσικοπίλαφο , η δε προσέλευση του κόσμου  είναι εντυπωσιακή. Στις 1-2 του Ιούλη στον ίδιο χώρο γίνεται το πανηγύρι των Βρονταδούσων κτηνοτρόφων με λιγότερο κόσμο και προσφορές, αλλά πιο κοντά στις παραδόσεις που χάνονται στα βάθη των αιώνων.

Είναι λοιπόν ευκαιρία να συνδυάσει κανείς την συμμετοχή του στο πανηγύρι με την ορεινή πεζοπορία στο μονοπάτι που περιγράφουμε.
Το μονοπάτι μας ακολουθεί κυριολεκτικά την ραχοκοκαλιά της Χίου και επί αιώνες εξυπηρετεί την μετακίνηση των κοπαδιών από την Βόρεια στην νότια Χίο όπου διαχειμάζουν.

Είναι συνδεδεμένο με τις πολεμικές επιχειρήσεις του 1912 γιατί απετέλεσε τον άξονα επικοινωνίας των δύο διοικητικών κέντρων των Τούρκων του χωριού Πιτυός και του μοναστηριού των  Αγίων  Πατέρων. Μάλιστα  κατά μήκος του,  αθέατοι από την θάλασσα και τα επίφοβα πυροβόλα των 105 της “Μακεδονίας”  οι Τούρκοι είχαν αναπτύξει τηλεφωνική γραμμή και μετακινούσαν τα 2 ορεινά πυροβόλα των 75 χιλιοστών που διέθεταν για να κτυπήσουν άλλοτε τα Αυγώνυμα και άλλοτε το Αίπος την Συκιάδα και την Λαγκάδα¹.

Μετά την τελική επίθεση του Ελληνικού στρατού στις 20-12-1912, το μονοπάτι αυτό βρέθηκε διάσπαρτο από πολεμικό υλικό που είχαν πετάξει οι στρατιώτες του Ζιχνή μπέη όταν η ταχεία προέλαση των Ελλήνων στον άξονα Αίπος - Αγ. Γεώργιος Φλώρι απέκοψε τις δυνάμεις του Πύθιους - Αμυθούντας με κείνες των Αγίων-Πατέρων - Προβατά .

Το μονοπάτι ξεκινάει από την Παναγία , ακολουθεί βόρεια πορεία, αρχικά ανάμεσα σε μικρούς κέδρους, στην ανατολική πλαγιά του Απαγγελιού. Επειδή το διασχίζουν χιλιάδες αιγοπρόβατα είναι ανασκαμμένο και δύσκολο να το χάσει κανείς αφού αρκεί να παρακολουθήσει τις γραμμές από κοκκινωπό χώμα . Για τον ίδιο όμως λόγο είναι κακοτράχαλο από τις μικρές και μεγάλες πέτρες που συμπαρασύρουν τα  κοπάδια στο διάβα τους.

Αφού διασχίσουμε ένα ρεματάκι  που κατηφορίζει νότιο-ανατολικά για να ενωθεί με το Ανήλιος, κινούμαστε βορειοανατολικά στην γυμνή πλαγιά όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε  ίχνη από ξερολιθιές αντιστήριξής του μονοπατιού, από τις εποχές εκείνες που οι άνθρωποι φρόντιζαν και συντηρούσαν ότι οι πρόγονοί τους με κόπο είχαν δημιουργήσει.

Στο ψηλότερο σημείο (800 μέτρα) συναντάμε την δολίνη «χωραφίτσι» . Πρόκειται για ένα κοίλωμα του εδάφους έκτασης μερικών στρεμμάτων όπου έχει κατακαθίσει το χώμα από τα γύρω υψώματα. Το όνομά του δηλώνει την αρχική του χρήση, σαν καλλιεργήσιμη γη , πράγμα που μας οδηγεί στο συλλογισμό ότι η περιοχή δεν ήταν παλιά ότι φαίνεται τώρα, δηλαδή ένας άγονος ξερότοπος γεμάτος πέτρες χωρίς ίχνος ζωής. Ανασκαφικές και αρχαιολογικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του Αίπους έχουν αποδείξει ότι η εντατική εκμετάλλευση της γης από τους ελληνιστικούς και ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους στήριξε κοινωνίες πού αναπτύχθηκαν στα μέρη που σήμερα μας φαίνονται άγονα.
Στο χαμηλότερο σημείο της δολίνης παρατηρούμε ασβεστολιθικές ρηγματώσεις πού ασφαλώς διοχετεύουν το νερό της βροχής κάτω από το υδατοπερατό πέτρωμα.

Ανηφορίζοντας μερικά μέτρα ακόμη βλέπουμε στα βόρεια την περιοχή της Εγγίσας και του Αντριόλακκου. Μετά τον Αστυφιδόλακκο είναι οι περιοχές του Αίπους με τις περισσότερες ενδείξεις εκμετάλλευσης  της γης. Ατέλειωτες σειρές από ξερολιθιές, γυρίσματα, αλώνια, μάντρες, παχνιά, καλύβια και το πιο σημαντικό: πηγάδια. Τα πηγάδια της περιοχής, όλα χωρίς χείλη, χτισμένα από ξερολιθιά αποτέλεσαν τον πυρήνα γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκαν οι ανθρώπινες δραστηριότητες της περιοχής. Είναι άγνωστο πότε κατασκευάστηκαν τα πρώτα από αυτά. Ο καθηγητής Λαμπρινουδάκης² υποστηρίζει ότι μερικά από αυτά είναι κατασκευασμένα κατά τους κλασικούς χρόνους. Αν παρατηρήσουμε τον τρόπο κτισίματος  βλέπουμε ότι  αυτός ποικίλει από αδρή και ατημέλητο σε προσεγμένο με λεπτούς αρμούς και  κωνική κατασκευή (για να μην εξατμίζεται το νερό). Άλλα διαθέτουν ελικοειδώς προεξέχουσες πέτρες που οδηγούν στον πυθμένα τους , και τα νεότερα έχουν ακόμη και υδατοστεγές επίχρισμα. Βοσκοί της περιοχής μπορούν να μας πουν για την ιστορία και τον κατασκευαστή του καθενός , αν το νερό κάποιου είναι πόσιμο (μην το δοκιμάσετε), τις ιδιοτροπίες τους ( κάποια χάνουν το νερό λόγω ρηγμάτων στον πυθμένα ) και τις ιστορίες με τις οποίες συνδέονται κάποια άλλα όπως αυτό του «φορατζή»³  Κικηλή πού πριν πεθάνει θέλησε να πιει από το συγκεκριμένο πηγάδι νερό.

Στην Εγγίσα , ακριβώς δίπλα στα πηγάδια όπου φτάνει ο χωματόδρομος , τελειώνει το μονοπάτι μας . Το σημαδέψαμε  σε τακτά διαστήματα  με λευκή –κόκκινη – λευκή σήμανση. Σε μιάμιση ώρα ο μέσος πεζοπόρος μπορεί να καλύψει τα 3 χιλιόμετρα μήκους του.

Το χαμηλότερο σημείο της περιοχής είναι ο αντριόλακκος. Εκεί βρίσκεται η μάντρα του Παγούδη και άλλα 6 πηγάδια. Η τοποθεσία πήρε το όνομά της από το θάμνο αντραχλιάς πού έχει εύθραυστο κοκκινωπό κορμό. Επειδή είναι άριστη τροφή για τα αιγοπρόβατα δεν φύεται πλέον σ' αυτό το μέρος.

1. «Όσα ο ίδιος είδον» . Γεωργίου Κ. Χωρέμη, copyright Εκδ. ‘άλφα πί’ 2002, Ιωάννης Γ. Χωρέμης.
2. «Αρχαίες εγκαταστάσεις και οικισμοί επί του Αιπους» Λαμπρινουδάκης.
3. Ο φορατζής μετρούσε τα ζώα  κάθε κτηνοτρόφου και υπολόγιζε  αναλογικά τον φόρο καθενός.